Përgjatë gjithë shekullit të 20-të, moda ndikoi – dhe u ndikua nga – kultura dhe lëvizjet shoqërore të kohës së saj, në hapësirat globale dhe hiperlokale. Sot, për shembull, ne ende i lidhim fustanet flapper me epokën e ndalimit të madh apo kapelet Kangol me lindjen e hip-hop-it.
Moda ka thyer gjithmonë kufijtë dhe ka kapur mejat. Por gjithashtu ka evoluar nga përfaqësuese e statusit social në një mjet vetë-shprehjeje. Kjo listë e disa prej ikonave më të njohura të stilit të shekullit të 20-të tregon shtrirjen e atij transformimi dhe se si figurat kryesore në kulturën popullore ndihmuan në ndryshimin e rrobave tona.
Çfarë e bën një ikonë të modës?
Një ikonë e modës është dikush që krijon një stil të dallueshëm unik për të dhe mjedisin ku jeton. Duke devijuar – ose duke mishëruar – status quo-në dhe duke marrë rreziqe për të krijuar identitetin e tyre vizual, ikonat e modës fillojnë dhe popullarizojnë tendencat që bëhen më pas kulturë kryesore.
1900: Camille Clifford
Në fillim të viteve 1900, “Vajza Gibson” simbolizonte gruan moderne dhe të pavarur amerikane. Fillimisht e konceptuar dhe ilustruar nga artisti Charles Dana Gibson, vajza Gibson ishte e gjatë dhe elegante. Aktorja e lindur në Belgjikë Camille Clifford u shqua për mishërimin e kësaj estetike, pasi fustanet e ndërlikuara dhe me silueta të pushtuan modën e grave.
1910: Paul dhe Denise Poiret
Përpjekjet e luftës të viteve 1910 kërkonin që më shumë gra në botën perëndimore t’i bashkoheshin fuqisë punëtore. Në këtë kohë fustanet u bënë më të lirshme për të lejuar lëvizje më të madhe, duke hequr nevojën për korse. I njohur si “Mbreti i modës” në atë kohë, stilisti Paul Poiret do të mbahet ndër të tjera për vdekjen e korsesë. Duke prezantuar tunikën “abazhur” dhe fustanet në modën e grave, Poiret u frymëzua nga gruaja e tij, Denise Poiret, e cila gjithashtu guxoi të mbante dhe më pas modelonte pantallonat e tij – një veshje e diskutueshme, pasi pantallonat visheshin pothuajse ekskluzivisht nga burrat në atë kohë.
1920: Josephine Baker dhe Coco Chanel
Simbol i viteve i zhurmshëm i viteve ’20, moda e flaperëve përfshinte në mënyrë të famshme fustane me bel të rënë, më të shkurtra dhe me shumë thekë. Veshjet e grave përqafuan më shumë stile androgjene, me linja të thjeshta dhe veshje më të lirshme. Disa gra madje zgjodhën të vishnin të brendshme të quajtura step-ins, të cilat minimizonin pamjen e kthesave natyrale për t’iu përshtatur më mirë estetikës “djaloshare” të flaperëve.
Një nga figurat më të njohura të epokës së xhazit, këngëtarja dhe valltarja Josephine Baker mishëroi pamjen flapper. Dizajnerja franceze Coco Chanel ndihmoi gjithashtu në popullarizimin e stilit, krahas elementëve të tjerë të veshjeve që mbeten në modë, si fustani klasik i zi. Shpesh e frymëzuar nga veshjet për meshkuj, Chanel kishte prezantuar më herët kostumin e tëeed-it me dy pjesë që vazhdoi të bëhej një nga modelet më ikonike të labelit të saj. Puna e Chanel vërtetoi se rrobat mund të jenë edhe në modë edhe funksionale për gratë që punojnë.
1930: Marlene Dietrich dhe Katharine Hepburn
Në vitet 1930, skajet ranë dhe beli u rrit për të theksuar një siluetë më femërore. Por pasojat e Depresionit të Madh ranë dhe në modë duke bërë që që moda perëndimore të kthehej në stile më konservatore. Kostumet inteligjente – ose fustanet e dizajnuara për t’u dukur si kostume – u bënë të njohura.
Marlene Dietrich ishte ndër ato që në këtë moment filloi të sfidonte normat gjinore në modë. Duke normalizuar androgjininë përmes punës së saj në kinema, aktorja gjermane veshi veshje për meshkuj, brenda dhe jashtë ekranit, duke sfiduar nocionet monolite të feminitetit të epokës.
Aktorja Katharine Hepburn ishte gjithashtu e njohur për stilin e saj të nënvlerësuar dhe radikal. Jashtë ekranit, ajo mbante rregullisht xhinse blu ose pantallona të gjera me bel të lartë dhe këmisha me kopsa, duke modeluar atë që më vonë do të bëhej e njohur si një “pamje amerikane”.
1940: Cab Calloway
Ndërsa shumë variacione të ndryshme të kostumeve dhe veshjeve formale kanë dominuar modën e meshkujve në shekullin e 20-të, “kostumi zoot” i viteve 1940 mund të jetë më ikoniku. Me pallto të gjata, të mëdha me shpatulla të mbushura dhe të kombinuara me pantallona me bel të lartë e me këmbë të gjera, kostumet zoot e kanë origjinën në lagjet urbane anembanë Shteteve të Bashkuara dhe janë popullarizuar nga interpretuesit afrikano-amerikanë në skenën e xhazit. Ndërsa kërcimi swing u bë i zakonshëm, kostumi zoot u bë diçka si uniformë për stilistët si Louis Armstrong, Sammy Davis Jr. dhe Cab Calloway, i cili ishte i famshëm për performancat e tij në Harlem’s Cotton Club.
1950: James Dean dhe Marilyn Monroe
Në vitet ’50, u shfaq një vizion i ri i jetës adoleshente pasi të rinjtë u distancuan nga zakonet e modës së vjetër dhe pritshmëritë e prindërve për të krijuar kulturën e tyre të brezave. Shumë adoleshentë të klasës punëtore u tërhoqën nga stilet rebele të mishëruara nga aktorë si James Dean, i cili kishte veshur një bluzë të thjeshtë të bardhë, një xhaketë najloni të kuqe dhe xhinse në filmin e vitit 1995 “Rebel pa shkak”.
Pamja e Dean-it erdhi për të përfaqësuar një brez që luftonte me ankthin dhe zemërimin pas përfundimit gjatë pasojave të Luftës së Dytë Botërore dhe fillimit të shfaqjes së një Lufte të re të Ftohtë. Stili kundër-kulturor i popullarizuar nga Dean dhe aktorë të tjerë si Marlon Brando hodhi poshtë modën më formale të veshur nga Gjenerata GI.
E mbani mend kur fustani i bardhë koktej i Marilyn Monroe bëri histori filmi?
Marilyn Monroe u ofroi vajzave të reja të dekadës një ideal të ri shumë të ndryshëm – edhe pse jo më pak ikonoklastik. Fustane sportive, fustane me një shpatull dhe bluza kapëse që theksonin figurën e saj, bomba bionde ishte një simbol i lirisë seksuale dhe pozitivitetit të trupit.
1960: Audrey Hepburn dhe Jackie Kennedy
Vitet 1960 u karakterizuan nga një sërë tendencash të ndryshme të modës, duke përfshirë stilin “Space Age”, modën hipi dhe lëvizjen Mod. Secila prej këtyre nënkulturave kishte karakteristikat e veta unike. Modelja angleze Lesley Hornby, e njohur më mirë si Twiggy, konsiderohej e guximshme në stile futuristike së bashku me fustanet, minifundet dhe veshjet pa sytjena; ylli i rockut Jimi Hendrix përqafoi estetikën hipi, i veshur me xhinse me fund zile, jelek të zbukuruar, xhaketa ushtarake vintage dhe thekë.
Ndërsa stili i saj ishte jashtëzakonisht i thjeshtë dhe elegant, ylli i filmit Audrey Hepburn inkorporoi në mënyrë delikate elemente të secilës prej këtyre tendencave në veshjet e saj. Një muzë e Hubert de Givenchy, Hepburn theksoi rrobat e saj të përshtatura posaçërisht me syze dielli të mëdha, këpucë balerina dhe vathë që binin në sy. Zonja e Parë Jackie Kennedy ishte gjithashtu e njohur për aksesorët, kryesisht për kapelën e saj dorezat eë bardha deri në bërryl. Stili i Kenedit ishte elegant, por i arritshëm, duke e lejuar atë të lidhej me publikun përmes modës në një mënyrë që Zonjat e Para të mëparshme e kishin refuzuar. Personaliteti i saj shkëlqeu përmes veshjeve të saj. Ajo kryesoi tendencat në veshjet e grave, duke përfshirë kostumet e fustaneve, palltot dhe pantallonat kapri.
1970: Diana Ross dhe David Bowie
Vitet ’70 në Amerikë njiheshin si “Me’Dekadë”, një term i krijuar nga autori Tom Wolfe në një ese që parashikonte “Zgjimin e tretë të madh” të vendit. Njerëzit kërkuan mënyra të reja për të shprehur individualitetin, seksualitetin dhe besimin në trupat e tyre; Xhinset tubë, të ndezura u bënë elementë kryesorë të garderobës.Diana Ross ishte imazhi perfekt i glamurit të viteve ’70, duke performuar shpesh me kostume të shkëlqyeshme, në formë të kombinuar me modele flokësh të mëdhenj.
Si “Soul Train” përjetësoi një epokë të bollshme të stilit dhe kulturës së zezë
David Bowie mbahet mend edhe për veshjen e tij tërheqëse të performancës. Duke adoptuar shumë alter ego gjatë karrierës së tij, Bowie përqafoi stilet e çuditshme dhe sfidoi idetë tradicionale të maskulinitetit duke veshur këpucë me platformë, kostume me një këmbë dhe fustane.
1980: Princesha Diana dhe Princi
Ajo që ne sot e njohim si “athleisure” filloi në vitet ’80. Veshjet e vallëzimit dhe sportive u bënë më të pranueshme në jetën e përditshme pas publikimit të “Flashdance” në vitin 1983 dhe manisë së fitnesit që normalizoi kostumet e trupit dhe këpucët. Një nga kampionet e hershme të sportit ishte Princesha Diana, e cila mund t’i bënte kombinimet e pantallonave të shkurtra dhe xhupeve të thjeshta të dukeshin elegant. Ndërsa anëtarët e tjerë të familjes mbretërore britanike ndiqnin një kod të rreptë veshjeje, Princesha Di ishte e njohur për marrjen e rreziqeve duke ndjekur – dhe duke popullarizuar – tendencat kryesore të modës gjatë dhe pas martesës së saj me princin e atëhershëm Charles.
Ndërkohë, artisti i njohur si Prince la gjurmë në botën e modës, duke ndjekur hapat e Boëie duke ecur në rrugën e tij. Prince ishte një maksimalist, duke përdorur modën si një mjet për vetë-shprehje dhe gjithashtu përfshiu veshjet e grave në veshjet e tij për të sfiduar stereotipet gjinore. Disa nga zgjedhjet e tij më të paharrueshme të stilit përfshinin veshjet monokromatike, këmisha të zhveshur dhe boas me pupla.
1990: Michael Jordan dhe Aaliyah
Ndërsa Michael Jordan është më i njohur për karrierën e tij në basketboll, qasja e tij ndaj modës, brenda dhe jashtë fushës, ndikoi shumë në veshjet e meshkujve në vitet ’90. Pas daljes në treg të atleteve Air Jordan në mesin e viteve 80, të gjithë, nga sportistët te reperët, e deri te fëmijët e shkollës donin të “bëheshin si Majk. Duke përzier veshjet sportive dhe ato zyrtare, Jordan tregoi se si të visheshin kostumet e epokës, duke zëvendësuar këmisha zyrtare me bluza apo jakë dhe duke zëvendësuar mokasat me atlete.
Veshjet e rrugës u ndikuan edhe nga stili i këngëtares R&B Aaliyah. Stili i saj elegant tomboy u karakterizua nga xhinse të gjera të kombinuara me bluza të shkurtra ose bandeaus, duke përzier modën hip-hop me feminitetin e saj.
Dhe lista vazhdon…
“Kam bërë modë më shumë se sa muzikë:” Victoria Beckham pasi gjeti hapin e saj si stiliste
Nga fustani i dragoit i Anna May Wong deri te xhaketa me smoking të Grace Jones; Little Richard’s eyeliner në sytjena me kon të Madonna-s deri te thurjet grunge të Kurt Cobain. Edhe në mes të cikleve gjithnjë e më të furishme (dhe të paqarta) të modës, ne vazhdojmë të spikasim nga veshjet e ikonave të modës nga i gjithë shekulli i kaluar dhe t’u atribuojmë atyre evolucionin në modë, atyre që guxuan të ndërmarrin rreziqe dhe të sfidojnë normat kufizuese sociale. Sidoqoftë ata nuk dolën kurrë nga moda.