Shumica e njerëzve kanë përjetuar një dëshirë për një ushqim të caktuar në një moment. Por kur bëhet diçka më shumë se thjesht mall për të riprovuar një ushqim që ju ka shijuar shumë apo ju zgjon kujtime të ëmbla, këtu nis analiza e ekspertëve.
Ushqimet shumë të përpunuara dhe të shpejta përmbajnë përbërës që i bëjnë konsumatorët të dëshirojnë t’i hanë vazhdimisht, por a është e saktë të thuash se këto ushqime krijojnë varësi? Tema është e diskutueshme dhe disa mendojnë se termi “varësi” duhet të përdoret për çështjet e abuzimit me substancat. Për më tepër, hulumtimi që qëndron pas psikologjisë së varësisë ndaj ushqimit është i komplikuar. Tejngrënësit Anonim ndjekin një program të ngjashëm me 12 hapa si narkotikët dhe alkoolistët anonimë, por ndryshe nga çrregullimi i përdorimit të substancave, varësia ndaj ushqimit nuk renditet në manualin DSM-5 Burimi i Besuar, një mjet diagnostikues i publikuar nga Shoqata Psikiatrike Amerikane (APA). Sa për përkufizimin “varësi”, ia vlen të merret parasysh se si ndihen ata që preken nga varësia ndaj ushqimit për këtë term.
Lexo edhe: Pse hamë kaq shumë në kinema. Arsyet sipas shkencës
“Nëse nuk mund ta ndaloni veten nga ngrënia e diçkaje, hani tepër, e gjeni veten duke ngrënë edhe fshehurazi apo keni një tërheqje të pa kontrolluar si për shembull ndiheni të sëmurë ose keni çekuilibër të sheqerit në gjak nëse nuk hani atë që dëshironi, kjo është një varësi.”
Dallimi midis varësisë ndaj drogës dhe varësisë ndaj ushqimit
Një pjesë e polemikave rreth termit “varësi ndaj ushqimit” është se njerëzit mendojnë se kjo e bën të duket e lehtë varësia nga droga. Për gati dy dekada, SHBA është përballur me një krizë opioidesh. Në vitin 2021, vdekjet e lidhura me opioidet u rritën nga 70,029 në 2020 në 80,816, sipas të dhënave të CDC. Vdekjet nga mbidoza e drogës u rritën me 15 për qind.
Hulumtimet nga viti 2020 gjetën vetëm ngjashmëri modeste midis përvojave të jetuara të njerëzve me sjellje të varësisë ushqimore, të ngjashme me të atyre që përshtaten me kriteret DSM-5 për çrregullimin e përdorimit të substancave. Sidoqoftë, një rishikim sistemik, tregoi se simptomat e varësisë ndaj ushqimit përshtaten më mirë me kriteret diagnostikuese për çrregullimin e përdorimit të substancave sesa me një çrregullim të sjelljes. Megjithëse mund të mos ketë vend në DSM-5, varësia ndaj ushqimit është bërë një temë e nxehtë.
Varësia ndaj ushqimit lidhet kryesisht me ushqimet me përmbajtje të lartë ëmbëlsuesish dhe përbërës të rafinuar. Autorët e studimit vunë në dukje se përbërësi i substancës së varësisë, duke iu referuar ushqimit shumë të shijshëm, ishte më i rëndësishëm sesa sjellja e të ngrënit. Kjo tregon se përbërja aktuale e ushqimit dhe jo modeli i njohur i të ngrënit është në lojë në sjelljet e varësisë ndaj ushqimit.
Varësia nga ushqimi dhe truri
Në përpjekje për të përcaktuar nëse varësia ndaj ushqimit është termi i saktë, disa shkencëtarë kanë shqyrtuar trurin. “Mund të ndodhë që për disa njerëz, konsumimi i niveleve të larta të ushqimit të përpunuar, shumë të shijshëm… të shkaktojë një ndryshim në të njëjtat rrugë shpërblimi që ndikohen në tru kur zhvillojnë një varësi ndaj një droge”. Në këto raste, ushqimet ndezin qendrat e shpërblimit të trurit dhe stimulojnë aktivitetin e neurotransmetuesve, si dopamina dhe endorfina.
Në mënyrë të ngjashme, një studim i 2020 rendit clirimin e dopaminës si një paralele midis individëve me varësi ndaj ushqimit dhe çrregullim të përdorimit të duhanit. Një studim i vitit 2021 me 150 pjesëmarrës tregon se individët me varësi ndaj ushqimit kanë ndryshuar funksionet e qarkut të shpërblimit të trurit. Ndonëse psikologjia e varësisë nga ushqimi ka ende debat, kërkimet mund të shpjegojnë pse njerëzit zhvillojnë sjellje të ngjashme me varësinë rreth ushqimeve shumë të përpunuara ose me sheqer, si pica ose ëmbëlsirat, por jo brokoli.
Një studim i bërë me 37 prindër të nxënësve të klasës së gjashtë nga komunitetet historikisht të margjinalizuara, tregoi se megjithëse ushqimet “më pak të përpunuara” perceptoheshin si më të shëndetshme, ushqimet e përpunuara shoqëroheshin me komoditet. Prindërit jashtë SHBA-së kishin më shumë gjasa të lidhnin ushqimet e “përpunuara” me tipare pozitive, duke shfaqur nevojën për më shumë edukim dhe përkufizim të qëndrueshëm.
Sa e zakonshme është varësia ndaj ushqimit?
Hulumtimet tregojnë se varësia ndaj ushqimit prek një numër të konsiderueshëm njerëzish. Faktorët si të qenit femër, më e madhe se 35 vjeç dhe të kesh një BMI të lartë rrit rrezikun për varësinë nga ushqimi. Një tjetër përmbledhje e 272 studimeve konfirmoi shkallën e prevalencës prej 20 për qind e njerëzve shfaqin ose pranojnë varësinë ndaj ushqimit. 40 për qind e njerëzve që kërkojnë kirurgji bariatrike, e njohur gjithashtu si operacioni për humbje peshe, përjetojnë varësi nga ushqimi.
Simptomat e mundshme varësisë janë të ngjashme me ato të tërheqjes së nikotinës • ankth • ndryshimet e gjumit • dhimbje koke • ndryshimet e humorit por ka edhe raste që shoqërohen me simptoma po aq të rënda sa ato që lidhen me tërheqjen e alkoolit ose opioideve, të tilla si nauze, të vjella, të dridhura, ngërçe dhe shqetësime psikologjike.
Pavarësisht nëse varësia ndaj ushqimit është termi i duhur apo jo, ushqimet shumë të përpunuara dhe me sheqer na bëjnë të dëshirojmë më shumë. Përbërësit luajnë një rol thelbësor pasi disa ushqime shkaktojnë varësi më shumë se të tjera. Karbohidratet dhe yndyrat e rafinuara janë përbërës përforcues që mund të shkaktojnë modele të varësisë së të ngrënit. Ato aktivizojnë transmetuesit e shpërblimeve në tru. Ky aktivizim mund të çojë në ushqim kompulsiv. Nëse mendoni se po luftoni me varësinë nga ushqimi, ju mund t’i jepni vetes hirin dhe të kërkoni ndihmë nga profesionistë, më shumë se për të humbur peshë, për të menaxhuar zakonet e shëndetshme të së ngrënit.
hej.al